TAMER ARDA ERŞİN
Asgari Ücret Tespit Komisyonu, milyonlarca emekçiyi ilgilendiren yeni asgari ücreti belirlemek amacıyla aralık ayının başında toplanacak. Bugüne kadar 20 asgari ücret görüşmesinin 16’sında işverenin dediği oldu. Ortalama ücret haline gelen asgari ücrette işçi temsilcisinin elinin güçlü olması için toplu eylem ve grev seçeneğinin kullanılabileceğine dikkat çeken Doç. Dr. Aziz Çelik, “Uluslararası Çalışma Örgütü’ne göre sendikaların asgari ücret artışı için grev ve toplu eylem yapması meşrudur, bir haktır” dedi. Asgari ücretin artık Türkiye’de toplumun genelini ilgilendirdiğine dikkat çeken Çelik, “Asgari ücreti yukarı doğru itiyorsunuz, daha iyi ücret olanları da asgari ücrete doğru basıyorsunuz. Türkiye’de 50-60 arasında bir kesim asgari ücretle çalışıyor. Bu, Avrupa Birliği’nde yüzde 10 civarında” diye konuştu.
Türkiye’deki emekçilerin bütünü ilgilendiren 2022 yılı asgari ücret görüşmeleri, aralık ayı başında başlayacak. İşçi temsilcisi Türk-İş, işveren temsilcisi TİSK ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın masada olacağı görüşmelerde bu yıl nasıl bir sonuç çıkacağı merakla bekleniyor. 2000-2020 arasında 21 kez yapılan asgari ücret görüşmelerinin sadece 4’ünde uzlaşma sağlanarak asgari ücret belirlendi. 16 kez ise işverenin dediği oldu. Türk-İş, sadece karar karşı çıkıp şerh koymakla yetindi.
Doç. Dr. Aziz Çelik, Türkiye’de giderek normal ücret haline gelen asgari ücreti ANKA Haber Ajansı’na değerlendirdi. Çelik, şunları söyledi:
2022 ASGARİ ÜCRETİ: “Bu sene pahalılık her zamankinden çok daha yoğun hissediliyor. Özellikle pandeminin ardından yoğun bir fiyat artışı var. Bunu, TÜİK verisi açıklasa da açıklamasa da hayatın her alanında emekçiler hissediyor. Dolayısıyla pahalılıkla mücadelenin en önemli yolu da gelirleri arttırmaktır. Fiyatlar bir sonuç. Piyasada oluşan fiyatlar spekülasyon sonucu oluşmuyor. Ekonomideki bozukluk sonucu oluşuyor. Fiyat artışlarının pahalılığa düşmesini engellemenin yolu, gelirleri yani ücretleri arttırmaktır. Dolayısıyla bu sene asgari ücrete ilişkin beklentinin her zamankinden yüksek olduğunu düşünüyorum.
NASIL HESAPLANMALI: Asgari ücretin ne kadar olacağının yanında nasıl hesaplanacağının da dikkate alınması lazım. Asgari ücret, işçinin sadece kendisi için hesaplanıyor. Halbuki aile dikkate alınarak hesaplanması gerekir. Miktar olarak hesaplanırken dikkate alınması gereken bir başka faktör, yoksulluk sınırı olarak tabir edilen ve DİSK ile Türk-İş tarafından da ölçülen rakamlar var. 4 kişilik bir ailenin yoksul sayılmaması için eline geçmesi gereken miktara ilişkin hesaplar var. Bir ailede 2 asgari ücretli çalışan olduğunu varsayarsak bir ailenin yoksul olmaması için asgari ücretin yoksulluk sınırının yarısı kadar olması gerekir ki haneye giren en düşük gelirin yoksulluk sınırını aştığını söyleyebilelim.
ENFLASYONUN BİRKAÇ PUAN ÜZERİ CİDDİ BİR ARTIŞ DEĞİL: Milli gelir artışından pay almayan bir asgari ücret yaklaşımı da doğru olmayacaktır. Bunlar dikkate alınarak asgari ücreti konuşmak lazım. Yoksa enflasyonun birkaç puan üzerinde bir asgari ücret saptanmış olması ciddi bir artış anlamına gelmeyecektir. Asgari ücret yetersizliğe devam edecek… Artık asgari ücret, çalışanların sınırlı bir kesimisin ücreti değil. Asgari ücret, artık ortalama ücret haline geliyor. Bunları da dikkate alarak asgari ücret konusunda rakamları konuşmak gerektiğini düşünüyorum.
ASGARİ ÜCRETTEKİ ARTIŞ DİĞERLERİNE YANSIMIYOR: Türkiye’de asgari ücret, bütün gelir türlerinden daha fazla arttı. Türkiye’de büyük gelir grupları, kamu işçileri, memurlar, işçi emeklileri, memur emeklileridir. Bunların 2000’lerin başından bu yana ücret, maaşlarındaki nominal artışlara baktığımızda, ücretlerinin, aylıklarının 8-9 kat arasında arttığını görüyoruz. Fakat asgari ücret 16 kat arttı. Bu şunu gösteriyor bize, asgari ücretteki artış diğer ücret seviyelerine yansımıyor.
DAHA İYİ ÜCRETLER ASGARİ ÜCRETE DOĞRU BASTIRILIYOR: Asgari ücreti yukarı doğru itiyorsunuz, daha iyi ücret olanları da asgari ücrete doğru basıyorsunuz. Türkiye’de asgari ücretli çalışanlara bakıldığı zaman, yüzde 50-60 arasında bir kesim asgari ücretle çalışıyor. Asgari ücretin yüzde 10 altı, yüzde 10 üstü civarında bir ücretle çalışıyor. Bu Avrupa Birliği’nde yüzde 10 civarında. Bazı ülkelerde yüzde 3-5 civarında. Orada asgari ücret hakikaten asgari bir kesimin ücreti. Türkiye’de asgari ücret ise ortalama ücret haline geliyor. Bir tür ‘asgari ücret bumerangı’ dediğimiz bu oluyor. Geçmişte asgari ücret diğer ücretleri yukarıya doğru çekerdi. Şu anda diğer kesimlerin pazarlık gücü sınırlı olduğu için onların ücreti yeterince artmıyor, yeterince artmadığı için de toplumda bir asgari ücretlileşme gözüküyor. Asgari ücret ortalama ücret haline geliyor. O yüzden ortalama ücreti konuşuyor gibi konuşmak gerekiyor diye düşünüyorum asgari ücreti.
TEŞMİL SİSTEMİNİN ÖNEMİ: Devlet bir alt sınır koyar, bu asgari ücrettir. Bu alt sınırın dışındaki ücret seviyeleri de toplumdaki kesimlerin pazarlık gücüne bağlı olarak değişir. Bu pazarlık gücü, bazen çok kalifiye bir meslek sahibi olursunuz, istisnai bir durumdur bu, ücretiniz artar. Genel olarak pazarlık gücü, toplumda çalışanların örgütlülüğüne bağlı olarak değişir. Yani sendika ve toplu pazarlık kapsamının yüksek olduğu ülkelerde asgari ücretle çalışanların oranı düşüktür. Veya teşmil dediğimiz mekanizmayla yani sendikalaşmanın önünde çeşitli engeller olabilir. Bir sendika bir işyerinde toplu sözleşme yapıyorsa onu sendikasız işyerlerine de teşmil etmek, yani yararlandırmak. Böylece oradaki ücret seviyesini de benzer işleri yapan işçilerin ücret seviyesini de yukarı çekmiş olursunuz. Ücretleri arttırmanın yolu bir yandan pazarlık, örgütlülük, sendikacılıkla, toplu sözleşmeyle olur; öbür taraftan da teşmil yoluyla olur.
TÜRKİYE HUKUKUNDA DA TEŞMİL VAR: Asgari ücreti en alt seviyede saptamazsınız, iş kollarının duruma göre, kalifiye olan iş kolundaki bir toplu sözleşmeyi diğer sendikalaşamayan, sendikalaşmasına engel olunan işçilere de yansıtırsınız. Avrupa’da baktığınız zaman bir yandan sendikalaşma bunu etkiliyor. Sendikalaşma oranın düşük olduğu ülkelerde bile teşmil mekanizmasıyla sendikaların yaptığı sözleşme, çalışanların geniş kesimine yansıyor. Bizde bu yol uygulanmıyor. Yoksa bizim hukuk sisteminde teşmil mekanizması var. Bizim hukuk sisteminde sendikalaşma mümkün, fakat sendikalaşmanın önünde büyük engeller var. Fiili engeller var, yeterli güvence yok. O yüzden sendikalar zayıf. Teşmil de uygulanmıyor. Türkiye’de sadece asgari ücret belirliyor şu anda, genel ücret seviyesini.
UÇÖ’YE GÖRE GREV MEŞRU HAK: Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nun bileşimi demokratik değil. İşçi konfederasyonlarının temsilinin daha demokratik olması mümkün. Diğer konfederasyonların da katılımı… 5 kişilik bir heyet var. Bu heyetin bileşimi bu şekilde oluşabilir. İkincisi şu yapılabilir. Bu, bir klasik toplu sözleşme gibi üyeleriniz adına yaptığınız bir toplu sözleşme değil. Fakat dünyanın pek çok ülkesinde bu tip büyük ücret pazarlıkları sendikaların toplu eylem hakkını kullandıkları pazarlıklardır. Ne demek bu? Grev sadece toplu iş sözleşmesi görüşmesiyle sınırlı bir şey değildir. Asgari ücret için grev yapabilirsiniz, bir sosyal sigorta hakkı için grev yapabilirsiniz. Genel olarak toplumdaki işçi haklarına ilişkin grev ya da toplu eylem dediğimiz toplu eylem, uluslararası çalışma hukukunda sendikaların ve işçilerin temel haklarından birisidir. Uluslararası Çalışma Örgütü’ne göre sendikaların asgari ücret artışı için grev ve toplu eylem yapması meşrudur, bir haktır.
ASGARİ ÜCRETİ ANLATMAK SENDİKALARIN EN ÖNEMLİ GÖREVİ: Türk-İş ve diğer konfederasyonların asgari ücret pazarlığını sadece müzakere masasıyla sınırlı tutmamaları gerekiyor. Bunu bir toplumsal talep haline getirmeleri ve bu konuda grev ya da toplu eylem dediğimiz, çalışanların beklentilerini güçlü bir biçimde ortaya koyacak toplumsal hareket. Şimdiye kadarki müzakerelere baktığımız zaman, genellikle işveren ve hükümet kanadının anlaşmasıyla sonuçlanabiliyor. Masadan önce genel toplumsal talep olması… Konfederasyonlar üyelerine şunu anlatmak zorundalar: ‘Asgari ücret, yeni işe giren insanları değil sizleri de ilgilendiriyor. Birçok işyerinde asgari ücretin artması, sendikalı işçinin de artması anlamına geliyor’. Asgari ücret, sendikalı işçilerin büyük bir bölümünü, onların çocuklarını, toplumu ilgilendiriyor. Bunu topluma, çalışanlara anlatmak, sendikaların en önemli görevi.”